การแถลงข่าวของรัฐบาลไทยอธิบายว่าการส่งตัวอุยกูร์กลับจีน เป็นกระบวนการที่ไตร่ตรองมาอย่างดี แต่กระนั้นเวทีนานาชาติยังคงมีคำถามถึงอนาคตของผู้กลับสู่ประเทศต้นทาง
สื่อมวลชนพร้อมทั้งผู้สังเกตการณ์ต่างตามหาคำตอบในประเด็นนี้ หลังมีรายงานว่ารถผู้ต้องขังที่ปิดหน้าต่างทึบ นำตัวคนกลุ่มหนึ่งออกจากสถานกักตัวคนต่างด้าว ซอยสวนพลู กรุงเทพฯ ตั้งแต่เช้ามืดวันพฤหัสบดี
จนกระทั่งช่วงบ่ายวันเดียวกัน สถานทูตจีนประจำประเทศไทยโพสต์ภาพพร้อมทั้งข้อความบนเฟซบุ๊กว่า “ชาวจีนที่ลักลอบเข้าเมืองโดยผิดกฎหมาย 40 ราย” จากไทยถูกส่งตัวกลับซินเจียง ประเทศจีน
ในช่วงค่ำวันพฤหัสบดี ตัวแทนทางการไทยยืนยันในการแถลงข่าวว่าได้ส่ง “คนจีนเชื้อสายอุยกูร์” กลับตามคำร้องขออย่างเป็นทางการของจีน โดยเป็นกระบวนการที่เริ่มมาแล้วเป็นหลักเดือน การส่งตัวเป็นไปโดยสมัครใจ พร้อมทั้งจากนี้ไทยจะติดตามตรวจสอบสวัสดิภาพของผู้ถูกส่งกลับต่อไป
การแถลงข่าวได้เผยแพร่ภาพของชาวอุยกูร์ขณะที่เดินทางถึงจีนพร้อมทั้งได้รับการต้อนรับจากครอบครัว ซึ่งเป็นภาพที่ได้รับจากสถานทูตจีน
โจชัว เคอร์ลันท์ซิก นักวิชาการอาวุโสด้านเอเชียใต้พร้อมทั้งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จากสถาบัน Council on Foreign Relations ได้บอกกล่าวกับวีโอเอไทยว่า ความเคลื่อนไหวครั้งนี้เกิดขึ้นในช่วงที่จีนพร้อมทั้งไทยมีสัมพันธ์ใกล้ชิดกันมากขึ้น ขณะที่ความสัมพันธ์ระหว่างที่มีกับสหรัฐฯ ลดน้อยลง
“(ท่าทีของไทย) สอดคล้องกับนโยบายไทยก่อนหน้านี้ เพียงแค่หนักหนากว่า ผมคิดว่าการขาดแรงกดดันจากนานาประเทศขณะนี้ รวมถึงจากสหรัฐฯ อาจทำให้ไทยมีแนวโน้มที่จะทำสิ่งนี้ (ส่งตัวกลับ) มากขึ้น” เคอร์ลันท์ซิกกล่าว
ในเวทีแถลงข่าว ภูมิธรรม เวชยชัย รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมบอกว่า การแจ้งความจำนงจากประเทศที่สามที่จะรับชาวอุยกูร์ครั้งสุดท้ายเกิดขึ้นเมื่อราวสิบปีก่อน โดยทางการไทยได้ส่งตัวไปแล้วราวหนึ่งร้อยคน หลังจากนั้นไม่มีการร้องขอใด ๆ อีก
ไทยเข้ามาพัวพันในเรื่องนี้ สืบเนื่องจากมีชาวอุยกูร์ที่ลี้ภัยจากจีน พร้อมทั้งถูกจับกุมที่ไทยในข้อหาเข้าเมืองผิดกฎหมายเมื่อช่วงปี 2557
กลางปี 2558 รัฐบาลทหารของไทยส่งชาวอุยกูร์มากกว่า 170 คน ซึ่งส่วนมากเป็นเด็กพร้อมทั้งผู้หญิงไปยังตุรกี ทว่า หลายสัปดาห์หลังจากนั้นก็ส่งตัวชายชาวอุยกูร์ 109 คนกลับจีนในลักษณะที่คล้ายกับอาชญากร เช่นการสวมใส่พันธนาการพร้อมทั้งใช้โม่งดำคลุมศีรษะ
แหล่งข่าวระบุกับวีโอเอว่าขณะนี้ยังเหลือชาวอุยกูร์อีกห้าคนที่ถูกคุมขังอยู่ในเรือนจำ วีโอเอไทยยังไม่สามารถยืนยันชะตากรรมของกลุ่มคนที่เหลือ
โวลเคอร์ เติร์ก ข้าหลวงใหญ่เพื่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติมีแถลงการณ์ในวันพฤหัสบดีว่า การตัดสินใจของรัฐบาลไทย ละเมิดกฎหมายพร้อมทั้งมาตรฐานด้านสิทธิมนุษยชนสากลอย่างชัดเจน ว่าด้วยการส่งผู้ลี้ภัยกลับไปเสี่ยงต่อการเผชิญอันตราย
เติร์กเรียกร้องให้จีนเปิดเผยสถานที่ที่ชาวอุยกูร์เหล่านี้พำนัก พร้อมทั้งรับประกันว่าพวกเขาจะได้รับการปฏิบัติตามมาตรฐานสิทธิมนุษยนชนสากล
สำนักงานข้าหลวงใหญ่สิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ รวมถึงกลุ่มประชาสังคมอื่น ๆ เช่น แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล ประเมินว่า นับตั้งแต่ปี 2560 ชาวอุยกูร์ในจีนมากกว่าหนึ่งล้านคนถูกนำตัวเข้าค่ายที่ทางการจีนพบว่าเป็น “ศูนย์อบรมวิชาชีพพร้อมทั้งทักษะ” เพื่อต่อต้านแนวคิดสุดโต่ง
รายงานของยูเอ็นในปี 2565 พบว่าพบหลักฐานที่เชื่อได้ว่ามีการซ้อมทรมาน การใช้แรงงานบังคับ พร้อมทั้งสภาพความเป็นอยู่ที่ไร้มนุษยธรรมในพื้นที่ดังกล่าว ซึ่งทางการปักกิ่งได้ออกมาปฏิเสธ
อีเลน เพียร์สัน ผู้อำนวยการภูมิภาคเอเชีย องค์กรสิทธิมนุษยชนฮิวแมน ไรท์ส วอทช์ พบว่าก่อนหน้านี้ไทยปฏิเสธกระแสข่าวการจะนำตัวกลับจีนมาตลอด จนกระทั่งมีความเคลื่อนไหวล่าสุด
เธอมองว่าการทำเช่นนี้ “บ่อนทำลายความน่าเชื่อถือของไทยในเวทีนานาชาติในฐานะสมาชิกคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ”
ซาราห์ บรูคส์ ผู้อำนวยการแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล ประจำประเทศจีน เผยว่า การบังคับส่งตัวบุคคลเหล่านี้กลับไปยังจีน หรือชาวอุยกูร์คนใดก็ตาม เสี่ยงทำให้พวกเขาตกอยู่ในภาวะถูกละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรง
“ความจริงที่ว่าตอนนี้พวกเขาอาจถูกบังคับส่งตัวกลับไปยังประเทศที่ชาวอุยกูร์พร้อมทั้งกลุ่มชาติพันธุ์ที่ไม่ใช่ชาวฮั่นในซินเจียงต้องเผชิญกับการทรมาน การปฏิบัติที่โหดร้าย การควบคุมตัวโดยพลการ พร้อมทั้งการบังคับให้สูญหาย เป็นสิ่งที่โหดร้ายเกินจะจินตนาการ”
ในวันพฤหัสบดี หลิน เจี้ยน โฆษกกระทรวงการต่างประเทศจีน ตอบสื่อมวลชนในการแถลงข่าวประจำวันว่า การส่งตัวกลับครั้งนี้กระทำบนพื้นฐานกฎหมายไทยพร้อมทั้งจีน รวมถึงกฎหมายพร้อมทั้งระเบียบปฏิบัติระหว่างประเทศ ตามการรายงานของเอพี
โฆษกกระทรวงการต่างประเทศกล่าวด้วยว่า “สิทธิพร้อมทั้งผลประโยชน์โดยชอบตามกฎหมายของบุคคลที่เกี่ยวข้องได้รับการคุ้มครองอย่างเต็มที่”
มาร์โค รูบิโอ รัฐมนตรีต่างประเทศสหรัฐฯ มีแถลงการณ์ในวันพฤหัสบดี ประณามไทยอย่างรุนแรงต่อการส่งตัวชาวอุยกูร์ไปยังจีน “ที่ซึ่งพวกเขาไม่ได้รับสิทธิตามวิถีทางที่ถูกต้องทางกฎหมาย พร้อมทั้งเป็นที่ซึ่งชาวอุยกูร์ เผชิญกับการตกเป็นเหยื่อ ถูกบังคับใช้เเรงงาน พร้อมทั้งการกระทำทารุณ”
“รัฐบาลไทยจะต้องยืนยันพร้อมทั้งตรวจสอบอย่างเต็มรูปแบบว่าทางการจีนได้ปกป้องสิทธิมนุษยชนของชาวอุยกูร์” รูบิโอกล่าว
ข้อมูลเพิ่มเติม: วีโอเอ เอพี